Het opstandige ei

Lesidee groep 5 t/m 8
Het opstandige ei

Foto: Draaiend ei-experiment, University of Cambridge

Het paasei staat symbool voor opstanding en wedergeboorte. Uit een ogenschijnlijk levenloos voorwerp komt immers een levendig kuiken tevoorschijn. De vondst van beschilderde eieren in een oud Germaans graf wijzen er op dat eieren al vroeg in de volksgebruiken zijn opgenomen. Eieren zijn daarnaast voorjaarsboden: ze werden vroeger in het voorjaar veel gegeten om weer aan te sterken. Zeker na de lange vastenperiode waren de paaseieren extra welkom. Het verstoppen en terugzoeken van paaseieren is waarschijnlijk terug te voeren op bijgeloof: door eieren op het land te leggen of in de grond te stoppen hoopten boeren de akkers vruchtbaar te maken. 

Het ei van Columbus verwijst naar de – waarschijnlijk later verzonnen – anekdote rond Amerika-ontdekker Christoffel Columbus. In een reactie op de stelling dat de ontdekking van een westwaartse zeeroute vroeg of laat toch wel zou zijn gedaan, zou Columbus zijn critici hebben uitgedaagd een ei op een van de uiteinden te laten staan. Toen niemand dit lukte nam Columbus het ei en zette het hard op tafel, waardoor de schaal brak en het ei bleef staan. Hij illustreerde hiermee dat het makkelijk is te beweren dat iedereen iets kan ontdekken, nadat het al ontdekt is. Het gaat erom het ook als eerste te doen. 


Ei-experiment

Dit experiment met rondtollende eieren is al eeuwenoud en waarschijnlijk ontstaan in de keuken. Koks gebruiken het namelijk om rauwe en gekookte eieren te onderscheiden als die per ongeluk door elkaar zijn geraakt. 

Benodigdheden:
-rauw kippeëi
-hardgekookt kippeëi (10 min.)
-2 platte borden met een rand

Neem een rauw ei, leg het op een glad oppervlak - linoleum, parket, aanrecht of het platte bord - en probeer het ei aan het draaien te krijgen door er een slinger aan te geven. Binnen korte tijd ligt het ei weer stil. Doet je hetzelfde met een gekookt ei, dan merk je dat dit langer blijft ronddraaien. Maar het rauwe ei kan ook iets wat het gekookte ei niet kan. Als je het rauwe ei een flinke slinger geeft en kort daarna afremt door er even de vinger op te leggen, zal het ei na even stilliggen weer langzaam beginnen te draaien. Zo weet de kok zeker dat dit het rauwe ei is, want een gekookt ei doet dit nooit.Beide eigenschappen van het rauwe ei hebben te maken met de stroperige inhoud. In principe remt die de draaiende beweging, maar eenmaal in beweging gebracht heeft de inhoud een zodanige traagheid waarmee hij het ei ook weer op gang helpt. De wijze waarop de dooier in het ei hangt versterkt deze traagheidseffecten.

Tot slot en echt fascinerend is de mogelijkheid het hardgekookte ei te laten staan. Dit door het flink te laten ronddraaien op de zijkant, waarna het ei zich opricht en op zijn spitse  - en soms ook stompe - kant verticaal gaat staan ronddraaien. Enige oefening is hier wel voor nodig. De verklaring van dit opstandig gedrag van het ei, dat ook bij sommige gyroscopische tollen voorkomt, is verre van eenvoudig. Door het ronddraaien ontstaat er tussen vloeroppervlak en de bolronde schaal een glijdende wrijvingskracht, die het oprichten van het ei veroorzaakt. Hierbij gaat het zwaartepunt van het ei omhoog, doordat bewegingsenergie wordt omgezet in een opduwende kracht. Wiskundigen hebben in 2002 het krachtenspel beschreven die het oprichten van het ei precies verklaren in het tijdschrift Nature. Onderzoeksleider Keith Moffatt erkende destijds dat zijn oplossing geen direct maatschappelijk nut had. ‘We vonden het gewoon een leuk en aardig probleem, vooral voor in de paastijd.’

Bron:
Het boek van het ei, Gert van Maanen, L.J. Veen, 1992

Achtergrondinformatie:
- Filmpje met een experiment over het verschil tussen rauwe en gekookte eieren.
- Filmpje Kanaal 50: Is een ei rauw of gekookt?
- Filmpje van een ronddraaiend ei dat gaat staan
- Uitleg (in het Engels) waarom het ronddraaiende ei gaat staan
- Filmpje voor gevorderden wat er gebeurt als je een ei laat ronddraaien in melk

foto Gert van Maanen door
Gert van Maanen