Kameleon heeft superspeeksel

Lesidee groep 1 t/m 8
Kameleon heeft superspeeksel

Doodstil zit hij tussen de bladeren, alleen zijn ogen bewegen af en toe: de kameleon wacht op zijn prooi. Zijn lichaam is niet snel, maar hij heeft een geheim wapen. Als de prooi eenmaal binnen bereik is, dan schiet zijn lange tong naar buiten, pakt de prooi en wordt met prooi en al weer naar binnen gehaald. De tong kan zich hierbij uitrekken tot wel twee keer de lichaamslengte van de kameleon (zonder staart) en snelheden bereiken van maarliefst 1500 meter per seconde. Dat is net zo snel als een kogel uit een geweer!

Supertong plakkerig als honing
De tong van de kameleon is een bijzonder lichaamsdeel. Het is niet alleen razendsnel, maar moet ook de prooi op de een of andere manier heel goed vast kunnen houden, wanneer de kameleontong de prooi met hoge snelheid terug naar de bek van de jager vervoert. Hoe zorgt de kameleon ervoor dat hij niet halverwege zijn lunch verliest? Belgische en Franse onderzoekers hadden het vermoeden dat het te maken had met de kleverigheid van het speeksel van de kameleon en zochten het uit (Nature Physics, 20 juni).


Het is niet makkelijk om speeksel van een kameleon te verzamelen, want de kliertjes in hun tong produceren maar erg kleine hoeveelheden en alleen op het moment dat ze een prooi vangen. Om toch genoeg speeksel te verzamelen, hielden de onderzoekers de kameleon in het experiment daarom een beetje voor de gek. Door een klein glazen microscoopplaatje voor een prooi te houden, dacht de kameleon dat hij een prooi ging vangen, maar zijn tong, met speeksel, kwam dan op het glas terecht.


Om te testen hoe plakkerig kameleonspeeksel is, lieten de onderzoekers een metalen balletje door het speeksel rollen. Ze hielden het glazen plaatje schuin en filmden met een heel goede camera hoe snel het balletje door het speeksel rolde. De onderzoekers berekenen zo dat het speeksel van kameleons 400x keer zo plakkerig is als speeksel van mensen. Dit kun je vergelijken met de plakkerigheid van honing.

Een grote mond?
Nu de onderzoekers wisten dat het speeksel zo goed kon kleven, wilden ze ook weten hoe groot de grootste prooi zou zijn die nog zou blijven plakken. Zo kwamen ze erachter dat de kleverige tong eigenlijk veel grotere prooien kon vangen dan kameleons meestal doen. Dat is vreemd, want als je een grotere prooi vangt hoef je minder vaak te eten. Wat blijkt, het ligt niet aan de kleeftong maar aan de grootte van de mond. Kameleons hebben simpelweg een te kleine bek om een grote prooi door te slikken.

Meer weten?
over snelle kamelontongen en kleverigheid van vloeistoffen (viscositeit)?



Doe de kameleontong kleeftest
Zoek uit hoe kleverig stoffen zijn.

Nodig:
•    Plat stuk hout of plastic, bijvoorbeeld een dienblad
•    Verschillende plakkerige (vloei)stoffen zoals:  honing, tandpasta, ketchup en boter
•    Een stapel boeken of stenen
•    Stopwatch
•    Knikker

Uitvoering
1.    Smeer de ondergrond van het dienblad in met één van de stoffen
2.    Zet het dienblad met één kant op een stapel boeken of stenen
3.    Laat de knikker vanaf boven naar beneden rollen en meet de tijd met je stopwatch.
4.    Herhaal dit met alle stoffen.

Hoe zit dit?
De snelheid van de knikker zal bij de ene stof veel hoger zijn dan bij de andere. Dit kan verklaard worden met de viscositeit (plakkerigheid of stroperigheid) van de stof. De viscositeit is eigenlijk de weerstand die een stof biedt om te stromen. Het inschenken van honing in een glas, gaat bijvoorbeeld veel langzamer dan het inschenken van water of cola. Dit komt doordat alle kleine deeltjes in honing liever aan elkaar blijven plakken in plaats van over elkaar heen rollen.

Maak je eigen lijm
Je kunt het proefje hierboven ook nog eens uitvoeren met je eigengemaakte lijm! Hoe kleverig is jouw zelfgemaakte lijm? Test het met de proef hierboven.

Foto: George Chelebiev

foto Martine Kalisvaart door
Martine Kalisvaart